روند رشد رویشی تا مرحله گل‌دهی

سیكلامن ایرانی دارای بذر­های سیاه رنگ، ریز و زاویه­ دار است و در یك بستر بسیار سبك، نرم و كم عمق كشت می­شوند. با انجام مراقبت­های اولیه حدود 28 تا 35 روز بعد جوانه می­زند. اولین گیاه جوانه زده بذری، برگ ریز بشكل یك برگ كوچك اولیه یا یك غده بسیار ظریف، كوچك و كم رنگ با ریشه ظریف دارد. تمام اندام­های گیاه نیاز به مراقبت دارند تا یك سیكلامن غده‌دار و پر گل پرورش یابد. بعد از این مرحله، گیاهان یك برگی را به گلدان‌های استكانی انتقال می­دهند. زمانی كه گیاه چهار برگی دارای غده‌ی گیاهی رشد یافته و آماده برای انتقال به گلدان بزرگتری باشد شكل برگ­ها بتدریج از حالت اولیه خارج شده و برگ­ها به طرف كامل شدن و توسعه یافتن پیش می­روند. در مرحله هشت برگی، یك بار دیگر گیاهان را به گلدان­هایی با قطر حدود 15 سانتیمتر كه در اصطلاح باغبانی گلدان­های خیاری گفته می‌شوند، منتقل می­كنند. این مرحله كه مصادف با ماه 14 و 15 زندگی گیاه می‌باشد بتدریج شرایط برای به گل رفتن گیاه آماده می‌شود. در طی مرحله رویشی، مواد غذایی كافی بخصوص نیتروژن و پتاسیم ضروری است. در 6 هفته قبل از گل ­دهی درجه حرارت محیط پرورشی باید در حدود 12 تا 15 درجه سانتی‌گراد باشد تا جوانه­های گل در حدود ماه‌های آذر تا دی ظاهر شوند.
تعداد بسیار زیاد شاخه­های گل دهنده‌ی این گیاه از ویژگی‌های انحصاری آن می‌باشد. سیكلامن جزء معدود گیاهانی است كه بیش از 80 شاخه گل در هر بوته تولید می­كند، كه این شاخه­های گل یكی از پتانسیل­های قابل توسعه و قوی در راه بهبود كیفیت و توسعه كشت و كار این گیاه محسوب می­شود.
بعد از ظهور و شكفتن گل­ها مراقبت از رشد رویشی ادامه پیدا می­كند. سیكلامن گیاهی است كه همزمان با رشد زایشی، رشد رویشی دارد. از آنجا كه تعداد شاخه­های گل تولید شده با تعداد برگ‌های تولید شده رابطه مستقیم دارد در نتیجه هر چه به تعداد برگ­ها افزوده شود، تعداد گل­ها هم بیشتر خواهد شد، همین موضوع سبب می­شود كه رشد رویشی در طی دوره زایشی مورد توجه و اهمیت واقع شود.
از نكات قابل توجه در پرورش سیكلامن حفظ و نگهداری آن از باكتری­ها و عوامل قارچی است. سیكلامن‌های مبتلا به برخی از آلودگی­های باكتریایی دچار مرگ برگی خواهند شد. لذا پیشگیری از چند طریق صورت می‌گیرد. 

پیشگیری

– استریل كردن خاك؛
– مجزا بودن گلخانه؛
– جلوگیری از تردد بی­ مورد كارگران در گلخانه.

گل­های سیكلامن جزء معدود گل­هایی است كه در زمان رسیدن، تولید اتیلن نمی­كنند. این یك فاكتور بسیار مهم و قابل توجه در پرورش گیاه است. گیاهی كه بطور طبیعی اتیلن ناچیز تولید می­كند دوام و عمر بسیار بالایی خواهد داشت. به این ترتیب در طی یك دوره طولانی از اول آذر ماه تا هر زمانی كه درجه حرارت در حدود 18 تا 20 درجه سانتی‌گراد بطور یكنواخت نگه داشته شود گیاهان پر گل وجود خواهند داشت لذا بدین منظور از گلخانه­های سرد و یا گلخانه­هایی كه سیستم گرمایی خیلی فعالی ندارند استفاده می­كنند. پرورش سیكلامن در گلخانه اختصاصی خودش انجام می‌شود.
در مراحل مختلف رشد رویشی گیاه، نیازهای تغذیه­ای متفاوتی برای سیكلامن‌ها وجود دارد. در مراحل اولیه رشد تا 8 برگی افزودن ppm 200 نیتروژن و ppm 150 پتاسیم بطور ثابت به آب آبیاری هر هفته توصیه شده است. در زمان گل‌دهی نیز مقدار نیتروژن به ppm 100 تقلیل و مقدار پتاسیم به حدود ppm 200 افزایش یابد. بنابراین اهمیت مواد غذایی مخصوصاً ماكروالمنت‌ها (پرمصرف‌ها) Macroelements در رشد این گیاه بارز است.
سیكلامن به محیطی با نور غیرمستقیم آفتاب ولی نور متوسط نیاز دارد. نورهای شدید و طولانی مدت باعث سوختگی گیاه و عدم رشد برگ­­های گیاه می­شوند. با مقایسه 4 نوع سیكلامن روشن شد كه سیكلامن قرمز دوام بیشتری به حالت گل بریده دارد. كلاً دوام گل­های بریده سیكلامن از بقیه شاخه بریده­ها بیشتر است. نگهداری گل­های بریده سیكلامن در صورتی با موفقیت همراه است كه برخلاف گیاهان دیگر، دم‌گل گیاه بریده نشده باشد. به عبارت دیگر به روی ساقه گل دهنده گیاه به اصطلاح عمل كاتینگ انجام نشده باشد و دم‌گل مستقیماً از روی غده گیاه كَنده شده باشد.
تنها نگهدارنده مناسب برای این گیاه مصرف اتانول (الكل طبی) برای پیشگیری از بیماری­های باكتریایی و انسداد آوندها است.
سیكلامن بوسیله بذر تكثیر می­شود اما در این روش تكثیر دو مشكل عمده وجود دارد كه عبارتند از :
عدم جوانه زنی موفق و سریع بذرها، بدلیل وجود جنین نوع خطی یا لینیر امبریو Linear embryo در گیاه است. برای كمك به جوانه‌زنی بذرها تیمار با اسید جیبریلیك با غلظت ppm 50 نتایج خوبی داده است.
بذرگیری گل­های سیكلامن كامل بوده اما مادگی آن‌ها از نوع سوزنی و بسیار باریك است. پرچم‌ها به شكل یك مثلث و قلب، مادگی را در برگرفته­اند. لذا برای اینكه گرده افشانی گیاه با موفقیت انجام شود باید گیاه را تكان دهند تا دانه­های گرده روی كلاله ریخته شود. یا اینكه پرچم‌ها را مصنوعاً جدا كنیم و بساك‌ها را روی كلاله تكان دهیم. روش دیگر تكثیر گیاه سیكلامن بوسیله غده­های گیاه است. سیكلامن جزء گل­های فصلی (یكساله) یا دائمی نیست بلكه یك گیاه غده­دار است. اصطلاحاً به چنین غده­هایی پیاز­های كاذب اطلاق می­شود. این گونه پیازها نسبت به سرما مقاوم نیستند و تولید پیازچه هم نمی­كنند. بنابراین با قطعه قطعه كردن پیازها گیاه تكثیر می­شود. اما هر سال پس از رشد پیاز یا غده و تولید گل، و ورود به فصل تابستان گیاه به استراحت می­رود. بدین ترتیب كه در ابتدا فاصله آبیاری را طولانی كرده و در نهایت آبیاری را بطور كامل قطع می­كنند. 3-2 هفته گیاه را در مرداد ماه بدون آبیاری در یك محل سایه آفتاب درختان قرار می‌دهند. بعد از این مدت غده­ها را از خاك خارج می­كنند و بخش­های هوایی قدیمی را از غده جدا می­كنند و دوباره در یك خاك مناسب می­كارند. لذا این عملیات را می­توان 4-3 سال ادامه داد. ولی معمولاً بعد از پایان سال سوم یا چهارم كیفیت و تعداد گل­ها كاهش پیدا می­كند. به همین دلیل هر غده سیكلامن را بیش از دو سال برای كشت و كار استفاده نمی­كنند. از آنجا كه مراقبت تابستانه این گیاه كار ساده­ای نیست و امكان از بین رفتن غده در تابستان وجود دارد از آن به عنوان گیاه دائمی نام برده نمی­شود.
ارقام وحشی سیكلامن پنج گلبرگ دارند، گل برگ واژگون به رنگ‌های صورتی، بنفش و سفید می‌باشد. اما ارقام پرورشی دارای برگ­های بسیار درشت و متنوع بوده و برای مدت طولانی به گل می‌روند. در ارقام وحشی گل­دهی برای مدت كوتاهی است كه در هر بار تعداد محدودی گل تولید می‌شود. اما در ارقام پرورشی دوره‌ی گل‌دهی تا زمانی كه درجه حرارت وضعیت مطلوبی دارد، وجود دارد.
در سیكلامن وحشی میوه روی دم‌گل كاملاً پیچیده (بصورت فنر) وجود دارد و این فنر كمك می‌كند كه كپسول در حالت كاملاً حفاظت شده باقی بماند تا بذر گیاه برسد.
هم‌چنین در سیكلامن پرورشی دم‌گل‌ها آسیب‌پذیرند و در مقابل آبیاری زیاد یا عوامل باكتریایی سقوط كرده و در نتیجه بذرها از بین می‌روند.

سیکلامن دارای ۲۳ گونه بوده که همگی گلدار و چندساله هستند. گونه cyclamen hederifolium نسبت به سرما مقاوم بوده و در فضای باز کشت می شود و گونه  cyclamen repandum در صورت کاشت گلدانی رشد متراکم و مناسبی نخواهد داشت.
در بیشتر گونه ها در پاییز برگ ها شروع به رشد کرده و در طول زمستان گلدهی کرده و در بهار اندام های هوایی گیاه از بین رفته و در تابستان گیاه وارد دوره استراحت و رکود گردیده و رشد نخواهد داشت. ریشه ها و اندام های هوایی سیکلامن از بخشی کروی شکل به نام غده بیرون می آید. غده مواد غذایی را در خود ذخیره کرده و هر سال بزرگ تر می شود.
بعد از اتمام دوره استراحت، ریشه ها از قسمت انتهایی، کناره ها، فوقانی و یا از تمامی سطح غده بیرون آمده و رشد می کنند.
برگ ها و گل ها نیز با ساقه های جداگانه از غده بیرون می آیند. در ابتدای رشد ساقه های گل و برگ بسیار شبیه بکدیگر هستند و تنها فرق عمده آنها در این است که نوک ساقه گل به طرف پایین خمیده شده و نوک ساقه برگ رو به بالاست. در ارقام مختلف سیکلامن شکل و رنگ برگ ها متفاوت است. برخی برگ هایی با لبه های صاف دارند و در برخی گونه ها، برش هایی پهنه برگ را به چند قسمت تقسیم کرده است. رنگ برگ ها در برخی گونه ها ساده و در برخی نقوش سبز کمرنگ و خاکستری و کرم رنگ مشاهده می شود. حتی گاهی طرح های بسیار زیبای موجود بر روی برگسار سیکلامن دلیل نگهداری آن است تا گل ها.
گلدهی
فصل گلدهی سیکلامن در گونه های مختلف آن متفاوت است.
گونه های  cyclamen hederifolium و   cyclamen purpurascens  در تابستان و پاییز و cyclamen  persicum در زمستان و cyclamen repandum در بهار گل می دهند.
هر گل ساقه مخصوص به خود داشته و این ساقه در انتها ۱۸۰-۱۵۰ درجه به سمت پایین خم شده ولی گلبرگ ها به سمت بالا رشد می کنند و همین امر موجب زیبایی منحصر بفرد گل ها می گردد. گل ها سفید، صورتی و یا ارغوانی هستند که به میوه های فندقی شکلی تبدیل می شوند. هر میوه حاوی چندین بذر با سطوح چسبنده است که میوه بعد از رسیدن قهوه ای شده و دهانه آن باز و بذرها آزاد می شوند.

دوره خواب و استراحت سیکلامن

بر اساس فصل فعالیت و رشد و گلدهی، این گیاه به دو دسته "زمستانه و بهاره " با فصل رکود در تابستان) و "تابستانه و پاییزه" (با فصل رکود در زمستان) تقسیم می شود.
در گونه زمستانه و بهاره، برگ ها در پاییز جوانه زده و در زمستان و بهار رشد کرده و گل می دهد و در تابستان وارد دوره استراحت می شود. بسیاری از گونه ها در طی فصل استراحت تابستانه، برگ های خود را از دست می دهند.
ولی در برخی گونه ها مانند  cyclamen purpurascens و  cyclamen colchicum در طی دوران خواب تابستانه، با رشد برگ های جدید، برگ های قدیمی خشک شده و می ریزند.
در طی فصل استراحت که ۳-۲ ماه طول می کشد، گلدان حاوی غده را در مکانی خنک )۱۰-۴ درجه) و تاریک قرار داده و آبیاری و کوددهی را متوقف کنید. در این مدت خاک باید رطوبت مختصری داشته باشد و اگر بیش از اندازه خشک و سفت شود، غده ها از بی آبی چروکیده می شوند.
دوره استراحت تابستانه بعد از اتمام گلدهی یعنی از اواسط یا اواخراردیبهشت تا اواسط شهریور است. با فرا رسیدن پاییز و پایان دوره رکود، گلدان حاوی غده را به مکانی روشن منتقل کرده و با شروع آبیاری رشد گیاه را تحریک نمایید.

چگونگی کاشت غده سیکلامن در بستر کاشت
غده گونه هایی از سیکلامن که نسبت به سرما مقاوم بوده و در فضای باز کاشته می شوند، در عمق ۱۵ سانتی کاشته می شود، ولی در گونه های گلدانی غده در عمق ۳-۲ سانتی کاشته می شود. یکی از دلایل عدم گلدهی سیکلامن در فصل رشد، عمیق کاشتن غده است.
جابجایی غده ها بهتر است در فصل رکود صورت پذیرد. در صورت جابجایی غده در فصل فعال رشد، باید مراقب ریشه ها و غده باشیم تا آسیب نبینند و نیز دقت کنیم که غده را برعکس نکاریم و قسمت صاف تر غده به سمت پایین باشد.
نیازهای محیطی گونه های مختلف سیکلامن متفاوت است. در اینجا به نیازهای گونه گلدانی و پرطرفدار سیکلامن پرسیکوم می پردازیم.

آبیاری
در طی فصل فعال رشد باید گیاه را به خوبی آبیاری کرد و بین دو آبیاری باید سطح خاک کمی خشک شود. بهتر است آب را از کناره های گلدان به گیاه بدهید و آب را در مرکز گلدان و روی غده نریزید. آبیاری زیاد و خیس و غرقابی بودن خاک منجر به پوسیدن غده خواهد شد. آبیاری کم در طی فصل رشد و خشکی کشیدن گیاه نیز منجر به ریزش برگ ها و غنچه ها خواهد شد.
با اتمام گلدهی در اواسط بهار که برگسار شروع به زرد شدن می کند، آبیاری را به مرور کم کرده و در نهایت متوقف نمایید تا گیاه وارد دوره رکود شود. با شروع فصل پاییز مجددا آبیاری را شروع کرده تا خواب گیاه بشکند.

نور
تمامی گونه های سیکلامن بخصوص گونه پرسیکوم که در طی فصول پاییز تا بهار فعال هست، برای رشد به محیطی پرنور و روشن نیاز دارند. در روزهای گرم باید مراقب تابش مستقیم آفتاب که منجر به آفتاب سوختگی می شود، باشیم و گیاه را از تابش مستقیم دور نگه داریم. نور کم محیط موجب عدم شکل گیری گل ها، ریزش غنچه ها، کمرنگ شدن برگ ها و بلند شدن بیش از اندازه دمبرگ ها خواهد شد.
دما
در میان گونه های مختلف سیکلامن برخی حساس به گرما هستند و برخی حساس به سرما! گونه پرسیکوم که به عنوان گیاه آپارتمانی نگهداری می شود، به سرما حساس است. پرسیکوم را بهتر است در محلی با دمای روزانه ۱۸-۱۶ و دمای شبانه ۱۰-۶/۵ درجه نگهدارید. با توجه به اینکه دوره استراحت پرسیکوم در فصل تابستان است، دمای بیش از ۲۰ درجه موجب ریز شدن گل ها، عدم باز شدن گل ها، به خواب رفتن گیاه و غیرفعال شدن آن می شود. توصیه می شود که در دمای بالای ۱۶ درجه برای تامین رطوبت محیط، از زیرگلدانی حاوی سنگریزه و آب استفاده کنید.
خاک
خاک باید زهکشی خوبی داشته باشد. مخلوطی از ۲قسمت پیت موس+ 1قسمت لوم یا خاک با کیفیت باغچه + 1قسمت شن یا ۲ قسمت خاک برگ + 1  قسمت شن یا پیت موس و شن به مقدار مساوی ترکیب مناسبی برای سیکلامن است.
عدم شکل گیری گل ها یا برگ های ریز و رنگ پریده، نشانه از کمبود مواد غذایی است. یکبار در ماه از کود مخصوص گیاهان زینتی با نصف غلظت توصیه شده استفاده کنید. کوددهی بیش از اندازه موجب ریزش گل ها، عدم گلدهی، رشد رویشی برگسار شده و مشکل تراکم برگ ها که به برگ کلمی یا  cabbage like معروف است، بوجود می آید. هر دو سال یکبار در زمان رکود و استراحت گلدان را تعویض نمایید.

تکثیر
به دو طریق تقسیم غده حاوی جوانه (که بعدا با رشد آن برگسار بوجود می آید) در فصل رکود و کاشت بذر تکثیر می شود.
بذرها را بعد از رسیدن و قهوه ای شدن میوه، از داخل آن بیرون آورده و قبل از سرد شدن هوا در عمق نیم سانتی بستری سبک بکارید. هر قدر بذرها تازه تر باشند، درصد جوانه زنی بیشتر خواهد بود. بذرها برای جوانه زنی نیاز به تاریکی دارند. گلدان حاوی بذرها را در محلی تاریک قرار داده و خاک بستر را همواره مرطوب نگهدارید. بهتر است بذرها را ۱۲ ساعت قبل از کاشت خیس کنید. برای جوانه زنی در دمای ۱۵-۱۲ درجه ۶۰-۳۰ روز زمان لازم است. هنگامی که گیاهان کوچک ۴-۳ برگ داشتند، آنها را در گلدانی مستقل بکارید. ۱۵-۹ ماه بعداز کاشت بذر گلدهی گیاه آغار می شود.
 

آفات و بیماری های سیکلامن cyclamen
سرخرطومی انگور یا otiorhynchus sulcatus تصویر سمت چپ و وسط پایین از حشراتی است که به سیکلامن خسارت وارد می کند. حشرات بالغ در طی شب از برگ ها تغذیه کرده و موجب سوراخ شدن و بدشکلی برگ ها می شود. اما خسارت اصلی را لاروهای این آفت وارد می کنند. لاروها از ریشه ها و غده های گیاه تغذیه کرده، موجب عدم توانایی ریشه ها در جذب آب می شوند. گیاه بتدریج پژمرده شده و از بین می رود. این لاروها معمولا در اواخر تابستان و در طی پاییز فعال هستند و بیشترین آسیب را وارد می آورند. اگرچه بکارگیری مواد شیمیایی از راه حل های این آفت است، اما در زمان کاشت گیاه باید سعی کرد که از بستر کاشت ضدعفونی شده و مواد گیاهی مطمئن و سالم استفاده کرد.

کنه سیکلامن یا polyphagotarsonemus palidus
این آفت قهوه ای تا سفید بوده و بسیار ریز و در حدود ۰/۲۵ میلیمتر طول دارد.
در صورت حمله شدید می تواند موجب سیاه شدن نوک ساقه ها و بدشکلی آنها می شود. گل ها باز نمی شوند و ساقه های گل به هم پیچیده و بدشکل می شوند. گلبرگ ها چروکیده شده و گیاه کوتاه قامت باقی می ماند.
این آفت در شرایط گلخانه ای در تمام سال فعال است، ولی در محیط های دیگر اواخر بهار و در طی تابستان مشکل ایجاد می کند.
برای از بین بردن کنه گیاه را برای چندلحظه کوتاه در آب ۴۶ درجه فرو ببرید (گرمادرمانی.)
راه حل دیگر استفاده از سموم سیستمیک است.

تریپس
اغلب بر روی سطح برگ فعالیت کرده و با مکیدن شیره گیاه موجب تغییر رنگ برگ در آن نقطه می شود. در شرایط حمله شدید برگ ها زرد و خشک می شوند.
پژمردگی فوزاریوم fusarium oxysporum
بیماری قارچی که می تواند همه قسمت های گیاه را تحت تاثیر قرار دهد. اگر غده آلوده را از وسط به دو نیم کنیم، حلقه های قرمز-قهوه ای می بینیم. برگ های گیاه آلوده اکثرا در ناحیه اتصال پهنه برگ به ساقه برگ زرد و خشک شده و ساقه برگ نیز می خشکد. البته این بیماری را نباید با زردی و خشکیدگی طبیعی برگسار را در نزدیکی دوران رکود و استراحت اشتباه گرفت.
بیماری ویروسی
در این بیماری لکه ها و خطوط زرد یا کرم رنگ بر روی برگسار مشاهده شده، گیاه کوتاه قامت و برگ ها و گل ها بدشکل و درهم پیچیده می شوند.
بیماری ویروسی راه حل ندارد و باید گیاه آلوده را دور انداخت.
پوسیدگی نرم باکتریایی
موجب زرد شدن و پژمردن گیاه و مرگ سریع آن می شود. غده ها نیز نرم شده و می پوسند. گیاه آلوده را دور بیندازید.